Le wiqom k’ulmatajem rech Terzan 5
Sept. 7, 2016

Le taq q’inom eta’manelab’ man amaq’el taj kkich’ak nab’e mul, pacha’ are taq kechakun kuk’ uxer b’aq. Pacha’, le paleontólogos (q’onom eta’manelab’ rech ayinelab’) kib’anom k’i sachem le tze’b’al uta’ik.  

Man xkachik’aj taj chi jun nim ayin pacha’ le estegosauro xa sib’alaj nitz’ le utzantzaq’or pacha’ le jun alaj tz’ikin. Xacha’ xkichomaj chi k’o jun chi ukab’ utzantzaq’or ¡owatal pa le rachaq! (kqaya’ le q’alajisanem chi wa’ xa k’ut man tzij taj). 

Le taq nik’onelab’ uwach kaj xuquje’ kechakun ruk’ taq uxer b’aq xa k’ut wa’ sib’alaj ojer tzij chi kiwach taq b’aq kech taq ayin le k’ax kinik’oxik.

Jewa' kawinaq junab' kanoq xriqitaj jupuq chi ch'umil rech we wachib'al rech uwakaj (ub'ina'am Terzan 5). K'o keb' ub'antajik we jupuq chi jastaq: jupuq jaqatalik chi'l jupuq pupu. Le e nik'ol uwakaj xkib'ij chi wa' are jupuq pupu, le ruk'a'm sib'alaj k'i ojer taq ch'umil ronojel wa' junam ujunab'il, xa junam ri uk'a'naq.

Xa k'ut, ¡are kub'ana' wa' we jupuq man junam ta ruk' le nik'aj chik! Rumal chi ronojel le ch'umil rech le jupuq jaqatalik chi'l pupu junam kak'iy loq, junam ujunab'il. Xa k'ut we jupuq ruk'a'm keb' jupuq ch'umil le man junam taj, ¡ujalb'em 7 mil millones chi junab'! 

Are chi kak’ij jun chi molajil ch’umil, Terzan 5 rajawaxik alaxinaq chik pacha’ jun nimalaj sutz’ rech taq chakub’al rech ucholajixik taq ch’umil, ¡chi kub’ana’ chech uwiqnaqirisaxik ruk’ 100 millones q’ij! 

Le ub’antajik man qas ta ka’ilitajik kakik’ex Terzan 5 pa jun fósil k’o uk’aslemal rech le nab’e taq q’ij rech le Vía Láctea. Konojel le eta’manel kakichomaj chi le galaxias kewinaqirisaxik are taq kakib’an jun taq le wos. ¡Xuquje’ we fósil rech le Vía Láctea aninaq kub’ij chi we b’im are’ qas tzij!


Ajawatal juq'attzij

¡Le fósiles sib’alaj ojer kanoq kech le k’o kik’aslemal e riqom k’o kijunab’il rech 3500 millones! Xa k’u man k’o ta wa’ chi uwach taq le fósiles cósmicos, ¡le sib’alaj ojer k’o ujunab’il rech 13400!

This Space Scoop is based on Press Releases from ESO , Hubble Space Telescope .
ESO Hubble Space Telescope

Elena Tambriz, Luis Jamínez, Ricardo Guarcha

Wachib'al
Okib'al rech Man k'ax ta utz'ajtz'ib'axik

¿K'o kawaj kaweta'maj na? chaweta'maj nik'aj chik...

¿Jas uwach ri' Space Scoop?

Chariqa' nik'aj chik Unik'oxik uwakaj

Uk'utik chi kiwach k'ak' taq nik'ol uwakaj

Achi'il rech Space Scoop

Chojach'ab'ej